Categorie: Uncategorized

Waar is Jan van W.?

Het beeld dat veel Nederlanders nog steeds van Veenhuizen hebben, is de plek waar ze vroeger zwervers en alcoholisten maar toe brachten.
“Hollands Siberië” werd het ook wel genoemd. Dat daar in de 20e, en 21e eeuw ook de zwaarst gestrafte gevangenen hun straf uitzaten, is veel minder bekend. Een levenslang gestrafte heeft een groot geheim…

Dit geheimzinnige dorp in Noord Drenthe was bijna autonoom en geïsoleerd van de buitenwereld (tot ca. 1985) voor personen die er niks te zoeken hadden. Er heerste geheimhoudingsplicht voor iedereen. Het dorp werd bijna geheel zelfvoorzienend met boerderijen, fabrieken en werkplaatsen.
Daar werd door de gevangenen en bewoners bijna alles voortgebracht, wat nodig was om de bevolking te voeden en te kleden. Er kwamen eigen scholen, kerken, een verenigingsgebouw en zelfs een ambtelijk bestuur met de Hoofddirecteur als opperhoofd. Hij was in veel gevallen belangrijker was dan de burgemeester van de gemeente Norg.

De jaren ’50-’80 en Levenslang met groot geheim

Vooral na de Tweede Wereldoorlog in de jaren ’50-’80 werden steeds meer zware misdadigers in de strafgestichten van Veenhuizen onder gebracht.
Op een bepaald i moment zaten er meer dan 70 nationaliteiten.
Bekende voorbeelden daarvan zijn de Duitse oorlogsmisdadigers, zoals Kotella en de 3 van Breda, De Treinkapers, Klaas Bruinsma, Age M., Gerrit de Stotteraar, de bijna ontembare Dieter Rau en de van Turkse afkomst Y. die 6 mensen dood schoot in “Het Koetsiertje” te Delft.
Y. Was daarvoor tot levenslang veroordeeld maar heeft nooit aan de rechter verteld waarom hij deze daad verricht had. Verdere bijzonderheden hierover bleven geheim, totdat hij in de gevangenis in aanraking kwam met Jan van W.

“Etterbak”

Jan van W. was een “Kamper” zoals woonwagenkamp bewoners genoemd werden door de bewakers. Hij zat voor een fiks aantal jaren vast in Veenhuizen wegens drugshandel. Je kon het beter niet met hem aan de stok krijgen. Hij was sterk en voor de bewakers een lastige man.
Hij probeerde vaak in de gunst te komen van bepaalde gedetineerden en bewakers en schold ze de huid vol als dit niet lukte. “Een naar mens, een etterbak “ zoals een de bewakers hem karakteriseerde.
Hij was op een bepaalde manier bevriend met Y. , die in die tijd ook vast zat in hetzelfde Cellengebouw “De Rode Pannen”.

Intern telefoongesprek afgeluisterd 

In een intern telefoongesprek met Jan van W., dat werd afgeluisterd, liet Y. zich bijzonderheden ontvallen over het motief van zijn daad.. Y. vertelde hem in vertrouwen o.a. dat hij uit Turkije drugs smokkelde. In plaats van een afgesproken grote beloning hiervoor, kon hij hiernaar fluiten.
In plaats daarvan werd hij beschimpt en vernederd. Y. werd hierdoor zo verbitterd, dat bij hem de stoppen doorsloegen met het bekende gevolg in het Koetsiertje”. Maar de grote vraag was: Wie hield hij bij zijn veroordeling uit de wind? Wie waren zijn opdrachtgevers? Dit is nooit naar buiten gekomen en bleef het grote geheim van Y.
Een paar maanden later kwam Jan van W. vervoegd vrij. Hij kreeg 3 maanden gratie en kon naar zijn vrouw en kinderen.

Van de aardbodem verdwenen

Jan was was al een paar maanden thuis, toen hij van de een op de andere dag in het niets verdween. En niet zomaar, ook van zijn auto, kleding, etc. is tot de dag van vandaag geen spoor gevonden.
In die tijd verdween ook een bekende kickbokser Brilleman, de bodyguard van Klaas Bruinsma
In de gevangenis van Veenhuizen werd mede daarom gekscherend gefluisterd: “Zou me niet verbazen als die ergens onder een viaduct in het beton is gegoten, of ergens op de Bahama’s zit.”
Tot op de dag van vandaag weet ook zijn familie niet waar Jan van W. gebleven is…

Jaren later

Een opmerkelijke gebeurtenis volgt tientallen jaren daarna in 2013.
Van Jan van W. sr. is dan nog steeds taal noch teken gehoord of gezien, als zijn zoon Jan van W. op 1 maart wordt doodgeschoten. Zijn auto wordt doorzeefd met kogels. Of dit verband houdt met wat hierboven staat over zijn vader, zal nog wel even een groot geheim blijven…..

Oompie Koerier en de Etherpiraten 

Allereerst even een mededeling voor mijn lezers: ik ben weer gaan zoeken naar nieuwe Bajesverhalen Veenhuizen, maar dat levert nog enige vertraging op. Daarom nu een verhaal over de gevangenis Bankenbosch waar in de jaren ‘60-80 van de vorige eeuw ook veel Etherpiraten hun straf uitzaten.

Na de oprichting van de Mij. van Weldadigheid in 1818 kwamen er vanaf 1823 hoofdzakelijk arme gezinnen, eeuwen, wezen, alcoholisten  en zwervers naar Veenhuizen. Later in de 19e eeuw werden er steeds meer kort gestrafte gevangenen gedetineerd zoals smokkelaars, dieven en inbrekers. In de 20e eeuw , de eeuw van de industriële revolutie veranderde de samenstelling van de oorspronkelijke werkinrichting in een strafinrichting met steeds meer zwaar gestrafte tot levenslang veroordeelde gevangenen.

De Radiopiraten

Sinds de komst van de radio was het een sport om met een geheime zender een bepaald publiek te trekken. Dat gebeurde in de jaren ’50 -‘80 hoofdzakelijk door populaire muziek uit te zenden met nummers uit die tijd zoals ‘Blonde Greetje uit de polder’, ‘Geef mij maar Amsterdam’ , ‘Een Pikketanissie’ en meer van deze Nederlandse levensliedjes. Op zondagmorgen werd er veel naar geluisterd. De etherpiraten moesten wel steeds van frequentie wisselen om opsporing te voorkomen. Het was strafbaar en de PTT kreeg apparatuur die kon peilen, waar vandaan uitgezonden werd.
Op grond daarvan werd er een inval gedaan, de apparatuur in beslag genomen en de daders gestraft. Dat waren over het algemeen mannen. Die kwamen meestal voor een maand of drie in Veenhuizen en werden ingedeeld bij de kort gestraften in Bankenbosch.

Opsporingsambtenaar 

Het was een groep die daar met enige regelmaat terecht kwam, want de etherpiraten konden het niet laten. Ze beschikten veelal over zelfgebouwde zenders, een mengpaneel en platenspelers, waarmee ze muziek uitzonden op de middengolf en later op de drie meterband de z.g. FM. Dit was echter streng verboden en er werd dan ook actief door de PTT gejaagd op deze radiopiraten. De meesten waren liefhebbers van het Nederlandse lied en vooral de smartlappen werden ‘grijs’ gedraaid. Ze waren bang om gepakt te worden door de opsporingsambtenaar, die ze ‘Meneer van de Werff’ noemden. Dat was een man die werkzaam was bij de politie met een grote liefde voor het jagen op etherpiraten. Hij deed er alles aan om het de radiopiraat onmogelijk te maken, uit te zenden. Veel illegale zenders zijn door hem gepakt. Om aan de politie te ontkomen verdwenen de piraten regelmatig voor een bepaalde tijd uit de lucht, om daarna weer op te duiken op een andere golflengte en vanaf een andere locatie.

Barteld Grofsmit, alias ‘Oompie Koerier’

werd in totaal 33 keer uit de lucht gehaald door de RCD. Hij woonde in Zuidbroek en heeft veel regionale artiesten groot gemaakt met zijn illegale zender. Hij kreeg vooral landelijke bekendheid omdat hij zelf de liedjes schreef en zong. Ze gingen veelal over zijn grote hobby als etherpiraat, maar hij schreef en zong ook liedjes over Bankenbosch. Landelijke bekendheid kreeg hij met het liedje ‘In Bankenbosch’. Dat hij het niet altijd naar de zin had, bleek uit “Eenzaam zijn de nachten in de cel”. Oompie Koerier kreeg regelmatig bezoek van ‘Meneer van de Werff’ een fanatieke man die met de wet in de hand de radio uitzendingen probeerde te stoppen. Het is een aantal keren voorgekomen dat Oompie Koerier met zender en al het bos of het weiland invluchtte met de opsporingsambtenaar achter zich aan. Er zijn meerdere liedjes geschreven over Veenhuizen. ‘Het Sneeuwbaltrio’ kwam met ‘Veenhuizen radio’ en ‘Piraten Paultje’ schreef het liedje ‘Ik zie je wel in Veenhuizen’. Deze liedjes werden grijs gedraaid op bijna alle illegale radiostations. Daardoor kreeg BajesDorp Veenhuizen een grote bekendheid in heel Nederland. Opsporingsambtenaar Van de Werff heeft veel van deze mannen in Bankenbosch doen belanden. Barteld Grofsmit was als ‘Oompie Koerier’ meer dan 21 jaar lang etherpiraat en met regelmatige tussenpozen heeft hij in totaal ca. 3,5 jaar in Bankenbosch gezeten. Hij beschikte over een groot uithoudingsvermogen. De rechter waarschuwde vaak voor de volgende keer met nog eens 4 weken gevangenisstraf, maar elke keer overtrad hij de regels en kwam hij terug. Het grote aantal boetes heeft hem veel geld gekost. Er werd meestal ook een dwangsom opgelegd. Die kon oplopen van 1200 tot 68.000 gulden. Dat gebeurde o.a. bij Radio Bloemfontein.
Veel geheime zenders stopten met het uitzenden, zoals ook b.v. Cor Hitzerd die, evenals Oompie Koerier, ca. 20 jaar een fanatieke etherpiraat was. Hij stopte ermee met pijn in het hart toen de grond te heet werd onder zijn voeten. …

(Uit: Trilogie Veenhuizen:  “De Geheimen van BajesDorp” Veenhuizen 1818-2018. Foto: Katholieke Kerk   

Aan het eind van de 14e eeuw was er al sprake van een katholieke gemeenschap in Veenhuizen. Die viel na 1559 onder het Bisdom Groningen. Veenhuizen had nog geen katholieke kerk, maar een kapel. Toen de godsdienststrijd uitbrak als gevolg van Maarten Luther’s hervorming, werd er strijd geleverd en de stad Groningen werd in 1594 veroverd op de Spanjaarden. De Bisschop vluchtte alsook de pastoor van Norg en de kapelaan van Veenhuizen.
Toen Philip de Tweede verdwenen was, werd de kapel afgebroken en met de stenen werd in Norg een woning neergezet voor de hervormde predikant. Er waren in die tijd geen katholieken meer in Veenhuizen.

Katholieke bedelaars gedetineerd

Het heeft tot 1823 geduurd, eer er katholieken in Veenhuizen werden toegelaten. De Maatschappij van Weldadigheid zorgde ervoor dat ook katholieken in de gestichten konden worden ‘verpleegd’. Die moesten het aanvankelijk doen met de pastoor uit Frederiksoord. Die afstand was, gezien de gebrekkige middelen van vervoer, nauwelijks te overbruggen voor de arme man.
In 1826 werd met de bouw van de Rooms Katholieke kerk met 270 zitplaatsen begonnen. Veel gevangenen gaven op dat ze Katholiek waren, omdat ze dan meer vrije dagen hadden dan de Hervormden en Gereformeerden. Mede daarom werd de toestroom van katholieke bedelaars en alcoholisten zo groot (1036 op dat moment), dat deze katholieke kerk te klein werd.
Naast de pastorie werd ook een kerkhof ingericht. Dat bleek al snel een misrekening, want de grond was veel te nat voor een kerkhof. Na vijf jaar en ca. 200 begrafenissen werd het afgekeurd. Het kerkhof werd een wandelbos.

Ook vrouwelijke bedelaars opgepakt

In Nederland werden tot 1886 ook vrouwelijke bedelaars opgepakt en naar Veenhuizen verbannen. Toen waren er in Veenhuizen nog ca. 1800 vrouwelijke verpleegden. Dat was vragen om moeilijkheden.
Ze verbleven daar weliswaar gescheiden van de mannelijke bedelaars, maar het gaf de bewaking de nodige zorgen om ze van de mannen gescheiden te houden. Het bloed kroop waar het niet gaan kon en vooral de dominee en de pastoor spraken er schande van: ”Het lijkt hier wel op Sodom en Gomorra! Dit onzedelijke gedrag moet nodig stoppen, het is zondig!”. Ze vroegen beiden om een snelle oplossing.
De pastoors die vooral letten op de geestelijke gezondheid van hun ‘onderdanen’ rapporteerden al vroeg (rond 1850), dat er veel mis was met de zedelijkheid inVeenhuizen. Er zaten toen veel “bedorven   criminele” weeskinderen. Ze leefden tot hun 20e levensjaar samen in dezelfde zalen als de “onbedorven” kinderen en stonden onder leiding van jonge mannelijke vrijgezellen. Dit liep op seksueel gebied  gigantisch uit de hand. Een bijkomende factor was dat er in die tijd steeds te weinig bewakers waren en voor een groot deel ongeschikt.

Op de boerderijen werkten de meiden samen met de stalknechten en ze woonden daar ook samen. Ze verkochten zelfs kleding, waardoor ze over geld konden beschikken en plannen konden maken om Veenhuizen te ontvluchten. Geen wonder dat die periode bekend stond om het grote aantal ontvluchtingen. Daarbij kwam nog dat er door de verpleegden en hun bewakers stevig werd gedronken terwijl de drank veelal zelf gemaakt werd b.v. uit gistend fruit en aardappelen. Omdat er te weinig bewakers waren, werd zelfs een bepaalde verpleegde als bewaker aangesteld. Hij moest de mannen van de vrouwen scheiden, maar voor een flinke  pruim tabak kneep hij een oog dicht….

Groei van de Katholieke Parochie

Geen wonder dat ook dit leidde tot veel  “ongewenste vrijerijen” en “groei van de parochie van binnen uit!!”
Pastoor Schutte had daar grote moeite mee en klaagde steen en been over deze toestanden. Door zijn rapportage werden de regels in de gestichten aangescherpt en voor een deel totaal veranderd of aangepast.
Veenhuizen werd in 1888 Rijkswerkinrichting voor mannen. In dat jaar werden de vrouwen overgebracht naar Breda, Gorinchem en Leiden. In 1893 werd de Katholiek Kerk in gebruik genomen.